የአእምሮ ጤና (Mental Wellness)

ታካሚዎች የውስጥ ደዌ ወይም የቀዶ ጥገና ሀኪም ጋር ሲሄዱ ከሞላ ጎደል ምን መጠበቅ እንዳለባቸው ያውቃሉ፡፡ የአእምሮ ሀኪም ጋር ሲኬድ ምንድነው የሚያጋጥመው? ምን እንደሚጠብቁ ስለማያውቁ ለመሄድ ያመነታሉ፡፡ ከአእምሮ ህክምና ጋር ተያይዞ የሚነሱ የተሳሳቱ ግምቶች፦ የአእምሮ ህክምና ራሱን ለማያውቅ ሰው ነው፡፡ አንዳንድ ሰዎች በጓደኞቻቸው፣ በቤተሰብ ወይም በሀኪም የአእምሮ ህክምና እንዲያደርጉ ሲመከሩ ደስተኛ አይሆኑም፡፡ "እኔ ራሴን አውቃለሁ፡፡" ይላሉ፡፡ ከባድ የአእምሮ መረበሽ ያለባቸው ሰዎች ህክምና ያስፈልጋቸዋል፡፡ ነገር ግን የአእምሮ ህክምና ከሚያስፈልጋቸው ሰዎች አብላጫውን ቁጥር የሚይዙት የስራ ጫና ያለባቸው፣ የልጅ አስተዳደግ የሚያስጨንቃቸው፣ ትዳራቸው/የፍቅር ህይወታቸው የሚያሳስባቸው...ወዘተ ናቸው፡፡ የአእምሮ ሀኪሞች አእምሮ ያነብባሉ፡፡ የአእምሮ ሀኪም አእምሮ የሚያነብ የሚመስላቸው ሰዎች አሉ፡፡ "ይሀው መጥቻለው አንብቡና መድሀኒት ስጡኝ" አይነት አቋም ይዘዉ የሚመጡ ፡፡ የዚህ አይነት ግምት ምንጩ ባህላዊና ሀይማኖታዊ ህክምናዎች ናቸው፡፡ አእምሮ አናነብም!! ታካሚን ለመረዳትና ለመርዳት የሚሰማውንና የሚያስበውን ማወቅ ያስፈልጋል፡፡ ብዙ ጥያቄዎች ልንጠይቅ እንችላለን ሆኖም ታካሚዎች ምቾት የማይሰጣቸው ከሆነ ያለመመለስ ፍላጎታቸውን እናከብራለን፡፡ በተጨማሪም ራስን ወይም ሌላን ሰው ስለመጉዳት ካልሆነ በቀር የምንነጋገራቸው ነገሮች በሀኪም እና በታካሚ መሀከል የሚጠበቅ ሚስጥር ነው፡፡ የኔን አይነት ነገርማ ተሰምቶ አይታወቅም፡፡ አንዳንድ ሰዎች ያጋጠማቸው ሁኔታ ወይም የሚያስቡት ሀሳብ የሚከብድ ነው ብለው ሲገምቱ ተረካቸውን ለማስተካከል ይሞክራሉ፡፡ ...

ፈተና ብዙ ጊዜ ብናልፍበትም እንደአዲስ ከሚያስጨንቁን ነገሮች አንዱ ነው፡፡ የፈተና ሰሞን የሚፈጠር ጭንቀት የሚገኘው ውጤት ላይ ተፅእኖ ይኖረዋል፡፡ በመጠኑ ከሆነ ትኩረት ለማድረግ እና ጠንክሮ ለመስራት ሲያግዝ ከበዛ ግን ከቁጥጥር ውጭ ይሆንና ወሳኝ የክለሳ ጊዜ በከንቱ ያልፋል፡፡ የበዛ ጭንቀት ሲኖር የእንቅልፍ መዛባት፣ የሀሳብ መበታተን፣ ድካም ስለሚያስከትል ውጤታማ ጥናት አስቸጋሪ ይሆናል፡፡ ከላይ የተጠቀሱት ምልክቶች ከታዩ ጭንቀቱ የበዛ ስለሆነ ለመቆጣጠር መሞከር ያስፈልጋል፡፡ የፈተና ጫናን ለመቋቋም የሚረዱ ነጥቦች እነሆ፦ 1. ተስማሚ ጊዜና ቦታ መምረጥ፦ እያንዳንዱ ሰው ለጥናት የሚመርጠው ጊዜና ቦታ አለው፡፡ ጠዋት ጠዋት የሚመቸው አለ፤ ከሰአት እና ምሽት የሚመርጥ አለ፤ ላይብረሪ የሚመረጥ አለ፤ ቤት የሚመርጥ አለ፡፡ በእውነታው ቀኑን ሙሉ ማጥናት አይቻልም፡፡ በተስማሚው ጊዜ በሚፈልጉት ቦታ ማጥናት የተሻለ መረጋጋትን ይፈጥራል፡፡ 2. አብረው የማያጠኑ ከሆነ ስለ ትምህርቱ አለመነጋገር፦ ስለፈተና ጭንቀት አና ሌሎች መረጃዎችን መለዋወጥ አስፈላጊ ነው፡፡ አብረው የማያጠኑ ከሆነ ማን ምን እንዳጠና ማወቁ ምንም ጥቅም የለውም፡፡ 'ያላጠናሁት ብዙ አለ፡፡' የሚል ሀሳብ ስለሚፈጥር ጭንቀቱን ያባብሳል፡፡ የተሻለው መንገድ የራስን እቅድ አውጥቶ ለመተግበር መሞከር ነው፡፡ በተለይ ከሁለት ሰዎች መራቅ አስፈላጊ ነው፡፡ ''ሁሉንም ነገር በደንብ አጥንቻለሁ፡፡" ከሚልና "ምንም ምንም አላጠናሁም፡፡" ብሎ ጭንቀቱን ከሚያጋባ፡፡ 3. በቂ እንቅልፍ ማግኘት፦ በእንቅልፍ የሚያልፈው ጊዜ የሚባክን ሳይሆን አእምሮ ባትሪውን ለነገ ስራ ቻርጅ የሚያደርግበ...

ሰዎች ወደ ህክምና ሲሄዱ ህመማቸው ቀላል ህመም እንደሚሆን፤ የህክምናው ውጤትም መሻል ወይም ፈውስ እንደሚሆን ተስፋ አድርገው ነው፡፡ አንዳንድ ጊዜ የምርመራው ወይም የህክምናው ውጤት እንደጠበቁት ላይሆን ይችላል፡፡ እንደዛ ሲሆን የሚያልፉባቸው ሂደቶች፦ 1. ድንጋጤና ምንም እንዳልተፈጠረ መሆን፦ ልክ ጥሩ ያልሆነ ውጤት እንደሰሙ አስደንጋጭ ስለሚሆን የመጀመሪያው ደረጃ 'ክው' ማለት ሲሆን አልፎአልፎ የህክምና ውጤቱን እንዳልተፈጠረ በመቁጠር ህክምናውን በማቋረጥ እና ወደ ሌሎች ተቋማት ወይም አማራጭ ህክምናዎች(የባህል ወይም የሀይማኖት) ሊሄዱ ይችላሉ፡፡ 2. ንዴት፦ ድንጋጤው ሲያልፍ ንዴት ይተካል፡፡ ብዙ ጊዜ "ለምን?" ብለው ይጠይቃሉ፡፡ በፈጣሪ ላይ፣ በዕድላቸው፣ በቤተሰብ፣ በጓደኛ አንዳንዴ በራሳቸው ሊናደዱ ይችላሉ፡፡ ንዴታቸው የህክምና ባለሞያ ወይም የህክምና ተቋሙ ላይም ሊያነጣጥር ይችላል፡፡ የሚያክማቸው ባለሞያ ንዴቱ በግለሰብ ደረጃ የተሰነዘረ ሳይሆን የሚሰማቸውን ስሜት ሲገልፁ የተፈጠረ እንደሆነ አውቆ በተረጋጋ ሁኔታ ስሜታቸውን ለመረዳት ከሞከረ ከንዴቱ ስር ያሉትን የፍርሀት፣ የሀዘን እና የብቸኝነት ስሜቶች ላይ ማተኮር ይቻላል፡ 3. መደራደር፦ ንዴቱ ሲያልፍ ሰዎች ከፈጣሪያቸው እንዲሁም ከሀኪማቸው ጋር ለመደራደር ይሞክራሉ፡፡ ለፈጣሪያቸው ፈውስ የሚያገኙ ከሆነ ከአሁን በኃላ መልካም ስራ እንደሚሰሩ፣ ቤተ እምነት እንደሚሄዱ ቃል ይገባሉ፡፡ አንዳንድ ታካሚዎች ለሀኪማቸው 'ጥሩ ታካሚ' ከሆኑ የተሻለ ህክምና እንደሚያገኙ ያስባሉ፡፡ ታካሚዎች ምንም አይነት ፀባይ ቢያሳዩ መደረግ የሚገባው ሁሉ እንደሚደረግላቸው እንዲሁም 'ጥሩ ታካሚ' የሚባለው የሚሰማውን...

አዲስ ስራ መጀመር፤ አዲስ ቦታ መሄድ ይቅርና የገዛነውን አዲስ ልብስ ለመልበስ እንፈራለን፡፡ ለምን? የሚያስከትለውን ነገር በእርግጠኝነት ስለማናውቅ! ነገሮች እየተለወጡ ባሉበት ፍጥነት ምን ሊፈጠር እንደሚችል በእርግጠኝነት መገመት አንችልም፡፡ መወሰን የምንችለው እንዴት እንደምንቀበለው ነው፡፡ አእምሮአችን ቅድሚያ የሚሰጠው ለደስታችን ሳይሆን ለደህንነታችን ነው፡፡ ስለወደፊቱ ሲያስብ በመጀመሪያ የሚያመዛዝነው ሊከሰት የሚችለውን አደጋ ወይም ችግር ነው፡፡ "የራሴን ስራ ጀምሬ ብከስርስ?" "አዲስ ኤሌክትሮኒክስ ገዝቼ ቢበላሽስ?" "አዲሱ ቦታ የሆነ ችግር ቢገጥመኝስ?" ...ወዘተ ይለናል፡፡ በእውነታው ግን ነገሮች እንደምንፈራው አይደሉም፡፡ ፍርሀት በአብዛኛው ከተሳሳተ አስተሳሰብ የሚመነጭ ስሜት ነው፡፡(በአብዛኛው!) ፍርሀት አስፈላጊ ነው፡፡ ነገር ግን እሱ ላይ ብቻ ካተኮርን ልናገኝ የምንችለውን ጥቅም፣ ለውጥ እንዳናይ ይጋርደናል፡፡የተለመደን ነገር መለየት ከባድ ነው፡፡ መለየት በችርቻሮም ቢሆን ሞት ነው፡፡ ነገር ግን ትዳር ውስጥ ስንገባ ላጤነትን መሰናበት አለብና፤ የግል ስራ ስንጀምር ደሞዝን ደህና ሰንብት ማለት አለብን...ወዘተ ለፍርሀት መድሀኒቱ እቅድ ነው፡፡ በጣም የምንፈራው ነገር ቢደርስ ምን እናደርጋለን? ለዚህ መልስ ካዘጋጀን አዲሱ ነገር አስፈሪነቱ ይቀንሳል፡፡ ነገሮች እንዳሉ ቢቀጥሉ ጥቅም አለው፡፡ ደህንነት ይሰጠናል፡፡ ለደህንነቱ የምንከፍለው ዋጋ ግን እድገታችንን፣ ነፃነታችንን እምቅ ችሎታችን ነው፡፡   መልካም ጊዜ

ተናዶ የማያውቅ ሰው አሳዩኝ እና አምጣ የወለደች በቅሎ አሳያችኀለሁ፡፡ ሁላችንም የሆነ አጋጣሚ ላይ እንናደዳለን፡፡ ልዩነቱ ንዴትን የምንቆጣጠርበት መጠን ነው፡፡ ተናደን የምንወስናቸው ውሳኔዎች ጊዜ ሲያልፍ ዋጋ ያስከፍላሉ፡፡ ዋጋው፦ ጊዜ ማባከን፣ እንቅልፍ ማጣት፣ ከሚወዱት ሰው መቆራረጥ፣ መታሰር...ወዘተ ሊሆን ይችላል፡፡ ንዴትን ለመቆጣጠር የሚረዱ የተወሰኑ ነጥቦች እነሆ፦ 1. መናደዳችንን መቀበል- እንዳልተናደድን ለማስመሰል መሞከር ጉዳቱ ያመዝናል፡፡ የሚያናድደንን ሁኔታ እንዴት እንደምንለውጥ እንዳናስብ ከማድረግ አልፎ ለአእምሮ ጤንነታችን፣ ለጨጓራችን እንዲሁም ለደም ግፊታችን ጥሩ አይደለም፡፡ መናደዳችንን ስንቀበል ራሳችንን ማረጋጋት እንችላለን፡፡ ( "የማናውቀውንና የማንቀበለውን ችግር መለወጥ አንችልም፡፡" የሚለው አባባል በግልባጩም ትክክል ነው፡፡) 2. ዘርዝሮ መመልከት- መናደዳችንን ከተቀበልን በኃላ ለምን እንደተናደድን ማሰብ ያስፈልጋል፡፡ ቢቻል የተፈጠረውን ነገር ብንፅፈው የበለጠ ግልፅ ይሆናል፡፡ መፍትሄውም እንደዚያው፡፡ ስንዘረዝረው አንዳንዶቹን ችላ ብለን ማለፍ ያለብን ሌሎቹ ደግሞ ከመርሀችን ጋር ስለሚጋጩ ለመለወጥ የሆነ ነገር ማድረግ ያለብን እንደሆኑ እንረዳለን፡፡ ሁለቱን እንዳናቀያይር በዝርዝር ማየቱ ጥሩ ነው፡፡ ( ታክሲ ግፊያ ላይ አንድ ሰው ቸኩሎ ረግጦን ታክሲ ውስጥ ሲገባና ሞባይላችንን ለመውሰድ ኪሳችን ውስጥ ሲገባ የምናደርጋቸው ነገሮች ይለያያሉ፡፡) 3. እንቅስቃሴ ማድረግ- ንዴት አእምሯዊ ስሜት የሆነውን ያክል አካላዊ መገለጫዎችም አሉት፡፡ እጃችን ይጨበጣል፤ ሰውነታችን ይወጣጠራል፡፡ ይህንን አካላዊ ውጥረት ለማርገብ አካላዊ እንቅስቃሴ...

አዎ ጥቅሞችም አሉት፡፡ ንዴት መሰረታዊ ከሚባሉት ስሜቶች አንዱ ሲሆን እንደ ብዙ ነገሮች ጠቃሚ ነው ጎጂ የሚለውን በሚያስከትለው ውጤት እንጂ በደፈናው ለመወሰን ያስቸግራል፡፡ እንደመኪና ከቁጥጥር ውጭ ካልሆነ በአጠቃላይ ጠቃሚ ነው ማለት ይቻላል፡፡ ንዴት የሚፈጠረው ልናደርግ የምንፈልገው ነገር ላይ የሆነ ተገቢ ያልሆነ ነገር መንገድ ሲዘጋብን ነው፡፡ የንዴት ጥቅሞች ዘመናዊነት የፈለገውን ያህል ቢስፋፋ አሁንም ሰዎች ሰዎች ላይ ጥቃት ይሰነዘራሉ፡፡ በነዚህ ሁኔታዎች ውስጥ ንዴት ራስን ለመከላከል ጉልበት ይሰጣል፡፡ ድንጋጤ አቅምን አይሰጥም፡፡ ሀዘን ጥንካሬ አይሰጥም፡፡ ንዴት በእለት ተእለት የሚያጋጥሙንን ኢፍትሃዊ ድርጊቶች ለመከላከል የሆነ ነገር እንድናደርግ ያነሳሳል፡፡ በስራ ቦታዎች፣ በማህበራዊ ህይወታችን ለውጥ እንድናደርግ ያደርጋል፡፡ ንዴትን እንደ አላርም ካየነው በስራችን የምንናደድ ከሆነ ሌላ ስራ እንድንፈልግ የሚያስታውስ ደወል ነው፡፡ በማህበራዊ ህይወታችን ንዴት ከተሰማን መነጋገር ያለብን ነገር እንዳለ ወይም አቀራረባችንን መለወጥ እነዳለብን የሚያስታውስ ነው፡፡ ፓለቲካው ንዴት የሚፈጥርብን ከሆነ አሰራሩን ወይም ፖለቲከኞችን ለመለወጥ የሆነ ነገር ማድረግ እንዳለብን የሚጠቁም ነው፡፡ የንዴት ጉዳቶች ንዴት መንገዳችንን የዘጋውን ነገር በደንብ መረዳት፤ በተጨማሪም እንዴት ማለፍ እንዳለብን ማሰብ እንዳለብን የሚያስታውስ አላረም ነው፡፡ በንዴት ጊዜ ስሜታዊ ስለምንሆን በትክክል ለማሰብ እንቸገራለን፡፡ በንዴት ላይ ሆነው የሚናገሩ ወይም እርምጃ የሚወስዱ ሰዎች በአብዛኛው ሲያልፍ ይፀፀታሉ፡፡ አካላዊ ጉዳት፣ ጓደኝነት ማብቃት ...ወዘተ በንዴት ሰአት እነዚህን ማድረግ ሌላውን ሰው ለማሳመም ራስን እ...