የአእምሮ ጤና (Mental Wellness)

የህክምና እገዛ የሚያስፈልግበት አንድ ሰዉ 60 ዓመት ይኖራል ቢባል በአማካይ 20ዓመታትን የሚያሳልፈዉ በእንቅልፍ ነዉ፡፡ ጥሩ እንቅልፍ ፦ በቀላሉ መተኛት መቻል፣ ያልተቆራረጠ እንቅልፍ እና ቀኑን ንቁ ሆኖ መዋልን ያጠቃልላል፡፡ ለሊት ላይ ጥሩ እንቅልፍ አለመተኛት ቀን መነጫነጭ፣ ትኩረት አለማድረግ፣የማስታወስ ችግር፣ ድብርትና ጭንቀት ያስተትላል፡፡ በሌላ መልኩ ሀሳቦቻችን፣ ስሜቶቻችንና በአጠቃላይ የአእምሮ ጤንነታችን የእንቅልፍ ስርአታችንን ሊያዛባዉ ይችላል፡፡ አንዳንዶቹ ምክንያቶች ተፈጥሮአዊና ለአጭር ጊዜ የሚቆዩ ለምሳሌ ፈተና ፣ ከፍቅር ጓደኛ ጋር አለመግባባት፣ የምንወደዉ ሰዉ በሞት ሲለየን የሚከሰቱ ሲሆኑ፤ሌሎች የእንቅልፍ ችግሮች ለረጅም ጊዜ የሚቆዩና የህክምና እገዛ የሚያስፈልጋቸዉ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ጥሩ እንቅልፍ ለመተኛት በራሳችን ልናደርግባቸዉ የምንችላቸዉ ማድረግ የሚገባ - ቋሚ የመተኛ ሰዓት መመደብ - ቋሚ የመነሻ ሰዓት መመደብ (አእምሮአችን መደበኛ የሆነ የእንቅልፍ ፕሮግራም እንዲይዝ ያደርጋሉ ፡፡) - የአካል እንቅስቃሴ ማድረግ (ጠዋት ጠዋት ቢሆን ይመረጣል ) - እራት በጊዜ መመገብ ( ከመተኛት ሶስት-አራት ሰዓት ቀደም ብሎ ) - መኝታ ክፍልን ብርሀን ያልበዛበት፣ ጸጥተኛና ቀዝቀዝ ያለ ማድረግ ማድረግ የሌለብን - አልጋ ላይ ሆኖ ስልክ ማወራት፤ ቻት ማደረግ - አልጋ ላይ ሆኖ ቲቪ ማየት፣ ሬዲዮ ማዳመጥ - አነቃቂ ነገሮች አመሻሽ ላይ መጠቀም - አልኮል መዉሰድ (ለአጭር ጊዜ የሚረዳ ቢመስልም ከጊዜ በኃላ የተቆራረጠ እንቅልፍ ያስከትላል ፡፡) ከላይ የተዘረዘሩት ቀላል ዘዴዎች ስለሆኑ የማይሰሩ ሊመስሉ ይችላሉ፡፡ ነገር ግን ብዙ የእንቅልፍ ችግር ያለባቸዉን ሰዎች ያለ መድኃኒት ጥ...

ሁለት ሰዎች የፈለገ ቢዋደዱ የፍቅር ግንኙነታቸው እንዲዘልቅ ትልቅ ጥረት ይጠይቃል፡፡ በዚህ ጥረት ውስጥ የፍቅር ቋንቋ ጉልህ ድርሻ ይይዛል፡፡ የፍቅር ተጣማሪ የሚጠብቀውንና የሚፈልገውን መረዳት የፍቅር ህይወትን ከማሻሻሉ ጋር ተያይዞ በአጠቃላይ ጥሩ ስሜት፣ ደስታና በስራ ላይ ውጤታማነት ያመጣል፡፡ ሰዎች ፍቅራቸውን የሚገልፁባቸው ወይም የተጣማሪያቸውን ድርጊት የሚረዱባቸው የተለያዩ መንገዶች አሉ፡፡ ጠቅለል ተደርገው በአምስት ሊመደቡ ይችላሉ፡፡ እነሆ፦ የፍቅር ቃላት የፍቅር ቃላት ለሚመርጡ ሰዎች ‹‹እወድሃለሁ›› ወይም ‹‹እወድሻለሁ›› የሚሉት ቃላት ትልቅ ትርጉም አላቸው፡፡ በተጨማሪም ከተጣማሪያቸው ለሚሰነዘር አድናቆት ትልቅ ቦታ ይሰጣሉ፡፡ቃላት የከበረ ዋጋ አላቸው፡፡ በተቃራኒው አሉታዊ ወይንም ስድብ የሚመስል ቃላት ይጎዳቸዋል፡፡ በቀላሉ ይቅር ለማለት ይቸገራሉ፡፡ ጥሩ ጊዜ   ይህ የፍቅር ቋንቋ ለተጣማሪ ያልተከፋፈለ ትኩረት ስለመስጠት ነው፡፡ እነዚህ ሰዎች ከቃላት ይልቅ የተጣማሪያቸውን ጊዜና ያልተከፋፈለ ትኩረት ማግኘት ጥሩ ስሜት ይፈጥርላቸዋል፡፡ በተቃራኒው የተከፋፈለ ትኩረት ፣ቀጠሮ መሰረዝና አለመደመጥ ያስከፋቸዋል፡፡ ስጦታ መቀበል   ለአንዳንድ ሰዎች የመወደድ ስሜት እንዲሰማቸው ስጦታዎች ያስፈልጋሉ፡፡ እነዚህ ሰዎች ቁሳዊያን ናቸው ማለት አይደለም፡፡ ከስጦታው ይበልጥ ስጦታን ለመስጠት የተደረገው ሀሳብ በስጦታ ሰጪው ያላቸውን ቦታ ያረጋግጥላቸዋል፡፡ ተግባራዊ እገዛ   ለእነዚህ ሰዎች ድርጊቶች ከቃላት ይበልጥባቸዋል፡፡ ተጣማሪያቸው እየለፉ ያለበትን አስቸጋሪ ጉዞ ተረድተው በተግባር ቢያግዟቸው ይመርጣሉ፡፡ ለእነሱ ተግባራዊ እገዛ የማሰብና የፍቅር መገለጫ ነው፡፡ ይህንን ቋንቋ...

አሁን እንዳለንበት ጊዜየሀይማኖት አስፈላጊነት አጠያያቂ የነበረበት ጊዜ የለም፡፡ ለረጅም አመታት ሀይማኖትና የአእምሮ ህክምና 'ዘይትና ውሃ' ተደርጎ ሲወሰድ ቆይቷል፡፡ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ የሀይማኖትና የመንፈሳዊነት አስፈላጊነት ግንዛቤ እያደገ መጥቷል ፡፡ ከአእምሮ ጤና (mental wellness) ጋር ያለው ግንኙነት በጥቂቱ እንሆ፡- ሀይማኖት ፡- የተደራጀ በህብረት የሆነ የእምነት መንገድ ሲሆን ተመሣሣይ እምነት ከሚጋሩ ሰዎች ጋር(በይበልጥ) ጥሩ ግንኙነት እንዲኖር ይረዳል፡፡ አንድ ትልቅ ቤተሰብ (a family of friends) እንደማለት ነው ፡፡በሀዘን በችግር ጊዜ የእምነት ተከታዮች የሚያደርጉት የሞራል (emotional) ወይም ቁሳዊ(instrumental) እገዛ ለድብርትና ለጭንቀት የመጋለጥ እድልን በእጅጉ ይቀንሳል፡፡  ሁሉም ሀይማኖቶች ሱስ አምጪ ነገሮችን አያበረታቱም ፡፡ ይኸውም ከሱስ ጋር ተያይዞ ከሚመጣ የአእምሮ ህመም ይከላከላል፡፡ ሀይማኖት ራስን የማጥፋት እድልን በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ መንፈሳዊነት ፡- በግለሰብ ደረጃ ያለ እምነትና መንፈሳዊ መረዳት ሲሆን አንድ ሰው የሀይማኖት ተከታይ ሣይሆን መንፈሳዊ ሊሆን ይችላል፡፡መንፈሳዊ የሆኑ ሰዎች ራሣቸውን የሚያውቁ፣ ራሳቸውንና ሌላውን የሚቀበሉና ይቅርታ የሚያደርጉ ስለሆኑ የተረጋጉ ናቸው፡፡  ከጭንቀት ይልቅ መፍትሄ፣ ከሀሜት ይልቅ ምክር፣ ከመጥፎ ጎን ይልቅ ጥሩ ጎንን ማየት ስለሚመርጡ ደስተኞች ናቸው፡፡ በተጨማሪም መንፈሣዊነት ሰዎች በመሆናችን ብቻ የሚያስጨንቁን (existential anxieties) ማለትም ፡፡ ‹‹የሕይወት ትርጉም ምንድነው?›› ‹‹ዓለማዬ ምንድን ነው?›› ‹‹ ከሞት በኃላ ምን አለ?›› ለሚሉት ጥያቄዎች በቂ ምላሽ ስለሚሰጥ የውስጥ ስላምና ...

የበዓል ቀን ከምንወዳቸው ሰዎች ጋር አብሮ ለማሳለፍ ጥሩ ጊዜ ነው፡፡ በቅርቡ የምንወደውን ሰው አጥተን ከሆነ በዓል የሀዘን ስሜት የሚባባስበት ወቅት ሊሆን ይችላል ፡፡ ሀዘን ቀላል አይደለም በተለይ ቅርብ የሆነን ሰው ካጣን በኋላ ያለውን የመጀመሪያ በዓል ማሳለፍ አስቸጋሪና የተዘበራረቀ ስሜት ይፈጥራል፡፡ በሀዘን ውስጥ ሆነው በዓል ለሚያከብሩ የሚከተሉት ነጥቦች ደህና ሆነው እንዲያሳልፉ ይረዳሉ፡፡ ትዝታዎችን ከቅርብ ሰዎች ጋር መጋራት፦ ያጣነው ሰው አለመኖር ካልተወራ ሀዘኑ ጠልቆ ይሰማል፡፡ አንዳንድ ጊዜ የእህት፣የወንድም፣የእናት ወይም የአባት ሀዘንን ላለመቀስቀስ ያረፈው ሰው ስም አይነሳም፡፡ ከዝምታ ይልቅ ያሳለፏቸውን የበዓልም ሆነ ሌሎች ትዝታዎች መጋራቱ ይረዳል፡፡ የሚያስቁ ገጠመኞችን፤ ያደርጉ የነበረውን ነገሮች መነጋገሩ ሙሉ ለሙሉ ኖርማልና እርም ለማውጣት የሚያግዙ ነገሮች ናቸው፡፡በተጨማሪም የሚሰማንን ስሜት መግለፅ፣ አብረን ያሳለፍናቸውን ጥሩ ጊዜያት ማስታወስ በጣም ጠቃሚ ነው፡፡ከፍተኛ የሆነ ተስፋ መቁረጥና ብቸኝነት ወደ ራስን መጉዳትና አብዝቶ አልኮል መጠቀም እንዳያስከትል መጠንቀቅ ያስፈልጋል፡፡ የሚሰማንን ስሜት ከሚጋሩ ሰዎች ጋር አብሮ ማሳለፍ የብቸኝነት ስሜትን ይከላከላል፡፡ የበዓል ግዴታዎችን መቀነስ፦ በዓላት ሲመጡ ግዴታዎች ተከትለዋቸው ይመጣሉ፡፡ ለምሳሌ፡- ዘመድ መጠየቅ፣ስጦታ መስጠት፣የመስሪያ ቤት ዝግጅቶች የመሳሰሉት፡፡ ተያይዞ የሚመጣውን ጫና ለመቀነስ ለራስ ጊዜ መስጠት ያስፈልጋል፡፡ ተገልሎ ብቸኛ መሆን ሳይሆን ጫና የሚፈጥሩ ግዴታዎችን መቀነስ ጥሩ ነው፡፡ ዝግጅቶች ላይ መሳተፍ ባንፈልግ ሰዎች በሀዘኑ ምክንያት እንደሆነ ይረዱናል፡፡ ቀለል ያሉ፣ የማይመች ስሜት የማያስከትሉና ጫና የማያመጡ ዝግጅቶች ...

የበላያችን በስራችን ላይ አሉታዊ ነገር ተናግሮን ይቅርና ፌስቡክ ላይ ፖስት ያደርግነው ሁለት ላይክ ብቻ ሲያገኝ ጥሩ ስሜት አይስማንም፡፡በስራችንም ሆነ በግል ህይወታችን ስኬታማ ለመሆን ትችትን መቋቋም ብሎም መቀበል ያስፈልጋል፡፡ ትችት ምንድነው? ትችት ሰዎች ለሆነ ድርጊት ወይም ሁኔታ የሚሰጡት አስተያየት ሲሆን ጥሩ ወይም መጥፎ ሊሆን ይችላል ፡፡ ትችት ሁሉም ቦታ አለ፡፡ በስራቦታ፤በጓደኛ፤በቤተሰብ፤በፍቅረኛ፤ሊሆን ይችላል፡፡ሰዎች በተለያየ ምክንያት ትችት ሊሰነዝሩ ይችላሉ፡፡ቤተሠብ ጓደኛ በቀና አስተሳሰብ የተሠማቸውን ለመግለፅ ወይም እንድንሻሻል በማሠብ አለቆች ሠራተኞች የበለጠ እንደሰሩ ለማድረግ ሊሆን ይችላል፡፡በተቃራኒው ደግሞ በቅናት ፤በጥላቻ ስህተት ፈላጊ በመሆንና የተሻሉ እንዲሆኑ ለማሣየት ሊሆን ይችላል፡፡ ጥሩ ያልሆኑ ትችቶች ሰዎች ለራሣቸው የሚሰጡትን ግምት በመቀነስ የበታችነት ስሜት እንዲሰማቸው ያደርጋሉ፡፡ጥሩ ያልሆኑ ትችቶች መብሰልስል፤ጭንቀት፤ድብርት “ለምን እንደዚህ ተባልኩ?” እያሉ እንቅልፍ ማጣት ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ ትችትን በመፍራት አቅም እያላቸው መስራት የሚያቆሙም አይጠፉም፡፡ትችት የማይቀር ነገር በመሆኑ ብዙ መጨነቅ አይገባንም፡፡የሚሰነዘሩብንን ትችቶች ለማቋቋም የሚረዱ የተወሰኑ ነጥቦች፤ ማዳመጥ ለትችት ምላሽ ከመስጠታችን በፊት ጠቃሚ ነው አይደለም የሚለውን መለየት አለብን፡፡ ጓደኛችን አብረን ከተዝናናን በኃላ ‘’ገንዘብ ታባክናህ’’ ቢለን ሊሠማን ይችላል፡፡ ነገር ግን ያመለከተው ነገር ራሣችንን እንድንለውጥ የሚያግዘን ይሆናል፡፡ምላሽ ለመስጠት ከመፍጠናችን በፊት ማዳመጥና ምን ለማለት እንደሆነ መረዳት ጥሩ ነው፡፡ በተረጋጋ ሁኔታ መመለስ የተሰጠን ትችት ጠቃሚ ከሆነ በአክብሮት...